:: ئیدریس سیوەیلی

داعش لوتكەی توندڕەوی ئیسلامی

لە (9/4/2013) ئەبوبەكر بەغدادی لە تۆمارێكی دەنگیدا رایگەیاند كە بەرەی نوسرە و رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق یەكیان گرتوە و رێكخراوێكی نوێیان بەناوی (دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام) دروستكردوە، كە دواتر بە داعش ناسرا، راشیگەیاند كە جۆلانی سەربازێكی ئەوان بووە و ناردویانە بۆ سوریا تا كار بنیادبنێت. رۆژێك دوای وتەكەی بەغدادی، جۆلانی وتەیەكی بڵاوكردەوە و ئەوەی رەتكردەوە كە لەگەڵ دەوڵەتی ئیسلامیی یەكیان گرتبێت و وتی ئەو هەواڵەمان لە راگەیاندنەكانەوە بیستوە و هیچ ئاگامان لێی نییە، بەرەی نوسرە وەكو خۆی بەردەوامە لە كار و هیچ گۆڕانكاری بەسەردا نەهاتووە.
كاتێك بەیاننامەی هەڵوەشاندنەوەی بەرەی نوسرە و دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام راگەیانرا، بەرەی نوسرە بووە سێ پارچە، زۆرینە بەیعەتیان دا بە ئەبوبەكر بەغدادی و پێوەی پابەندبوون، هەندێك بێلایەن مانەوە، هەندێكی تر لەژێر سەركردایەتی جۆلانی درێژەیان بەكاردا[1].

راگەیاندنی دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام لە لایەن بەغدادیەوە، كێشەی گەورەی بۆ بەرەی نوسرە دروستكرد، هەرچەند رۆژێك دوای ئەو راگەیاندنە جۆلانی پەیوەستبوونی خۆی بە رێكخراوی قاعیدە و بێئاگایی خۆی لە هەنگاوەكانی بەغدادی راگەیاند، بەڵام راگەیاندنی داعش بووە هۆی لێكترازانی گەورە لەناو ریزەكانی بەرەی نوسرە و ژمارەیەك سەركردەوە چەكداریان وازیان هێنا و پەیوەستبوون بە داعشەوە و لە واقیعیشدا چەندین ناوچەی ستراتیژی لە رۆژهەڵاتی سوریا كەوتنە دەستی داعش، ئەمەش پێگەی ئەو رێكخراوەی بەهێزتر كرد[2].

دوای تێپەڕبوونی دوو مانگ بەسەر ئەو ململانێیەدا،  لە (9 حوزەیرانی 2013) زەواهیری بڕێاریدا بە هەڵوەشاندنەوەی (دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام)ی دا و مانەوەی بەرەی نوسرە و دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق وەكو خۆی. بە شێوەیەك هەریەكەیان لە سنوری وڵاتی خۆی كاربكات، بەڵام دوای كەمتر لە هەفتەیەك بەغدادی بڕیارەكەی زەواهیری رەتكردەوە و رایگەیاند ئەوان بەردەوام دەبن لە كار[3].

لە كاتێكدا بەغدادی دەیان ئەندامی خۆی ناردبوە سوریا بۆ شەڕكردن، ئاماژەكانی ناكۆكی نێوان دەوڵەتی ئیسلامی عێراق و شام و رێكخراوی قاعیدە بە روونی دەركەوتبوون،  ئەیمەن زەواهیری داوای لە دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام كرد چەكدارەكانی لە سوریا بكێشێتەوە و خۆی بۆ عێراق یەكلایی بكاتەوە، بەڵام بەغدادی بە توندی دژی داواكەی زەواهیری وەستایەوە و رایگەیاند داننانێت بەو سنورە دەستكردانەی لە نێوان سوریا و عێراق لە لایەن كافرانەوە بەپێی رێكەتننامەی سایكس بیكۆی 1917 كێشراوە. لێرەوە ململانێ و ناكۆكی لە نێوان بەرەی نوسرە و دەوڵەتی ئیسلامیی پەرەی سەند، دەوڵەتی ئیسلامیی بووە نوێنەری توندڕەوترین گروپی ئیسلامیی، بەڵام بەرەی نوسرە تا رادەیەك نەرمتر مامەڵەی دەكرد، لە واقیعیشدا دەوڵەتی ئیسلامیی تا 2013 توانی ناوچەیەكی بەرفراوان بخاتەژێر دەستی خۆیەوە[4].

ئەیمەن زەواهیری ویستی ناكۆكی نێوان ئەو دوانە كۆتایبێنێت، بۆ ئەو مەبەستە لیژنەیەكی ناوبژی پێكهێنا لە عەبدوڵا بن محەممەد موحەیسنی، ئەبو خالید سوری – هاورێی نزیكی بن لادن-، ئەبو سلێمان موهاجیر راوێژكاری شەرعی بەرەی نوسرە، دوای چەندین كۆبوونەوەی لیژنەكە لەگەڵ بەرەی نوسرە و دەوڵەتی ئیسلامیی، گەیشتنە ئەو ئەنجامەكەی كە ناوبژی و پێكهاتنی ئەو دوو لایەنە ئەستەمە، چونكە هەر لایەنە و لەسەر بۆچونی خۆی مكوڕە، بۆیە لیژنەكە كۆتایی بە كارەكانی خۆی هێنا[5].

زۆرینەی ئەندامانی بەرەی نوسرە لە رەقە بەیعەتیان دا بە ئەبوبەكر بەغدادی، بەڵام جگە لە بەرەی نوسرە، بزووتنەوەی رزگاریخوازی شام و سوپای سوریای ئازاد و چەند گروپی تر لە شارەكەدا هەبوون، بەغدادی پلانی دانا بۆ دەستگرتن بەسەر شاری رەقەدا، دوای چەندین شەڕ و كردەوەی خۆكوژی، راگەیاندنی ئاگربەست لەگەڵ گروپەكانی تر بە تایبەت بزووتنەوەی رزگاریخوازی شام كە ئیسلامی بوون و بە هۆی ئاگربەستەوە بەغدادی فێڵی لێكردن و زیاتر لە (120) ئەندامی كوشتن، تا (12/1/2014) داعش بەتەواوی دەستی گرت بە سەر شاری رەقەدا و جگە لە هێزەكانی خۆی هیچ هێزێكی تری تیانەهێشت، بەمەش بووە یەكەم ویلایەتی دەستی داعش لە سوریا و دواتریش كردیە پایتەختی خیلاقەتەكەی[6].

لە كانونی دووەمی 2014 داعش بە تۆمەتی هەڵگەڕانەوە (ئەبو سەعید خوزرەمی) بەرپرسی بەرەی نوسرە لە رەقەی لە سێدارەدا، بەرەی نوسرە داوای بكوژەكانی دەكرد، ئەمەش دەستپێكی جەنگی نێوان هەردوولابوو لە سوریا[7].

هەرچەندە كەسایەتی ناسراوی سعودی عەبدوڵا موحەیسنی كە لای زۆربەی گرووپە جیهادییەكان جێگەی متمانە بوو، لە (23/1/2014) پرۆژەیەكی بۆ ئاشتەوایی و لێكنزیكبونەوەی گروپە جیهادیەكان راگەیاند، بەڵام هەر زوو داعش پرۆژەكەی رەتكردەوە، لەو ماوەدا لە (26/1/2014) حاجی بەكر سەركردەی دیاری داعش كوژرا، داعش بەرەی نوسرەی تۆمەتبار كرد بە كوشتنی. لە (2/5/2014) زەواهیری جارێكی تر رایگەیاند دروستكردنی (دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام) سەرپێچی ئاشكرای فەرمانەكانی سەركردایەتییە، داواشی لە بەغدادی كرد لەپێناو پارێزگاری لە خوێنی موسڵمانان دەستبەرداری پۆستەكەی ببێت. لە (11/5/2014) عەدنانی وەڵامی وتەكانی زەواهیری دایەوە و رایگەیاند: داعش پابەندبووە بە مەنهەجی قاعیدە نەك ئەوەی زەواهیری گۆڕیویەتی، ئەوەشی لە نێوان داعش و قاعیدە هەیە بەیعەت نییە بەڵكو رێزە و لەپێناو پاراستنی یەكڕیزیدایە. هەر لە وتەكانیدا عەدنانی بەرەی نوسرەی بە (بەرەی جۆلانی) و بەرەی ئیسلامیی بە (بەرەی زیاندەر – الضرار- ناوبرد. هەروەك راشیگەیاند بەرەی نوسرە خیانەتكارە. هەروەها وتیشی كە داعش لقێكی قاعیدە نییە، بەڵكو دەبێت ئێوە بەیعەت بدەنە داعش، راشیگەیاند جیاوازی ئەوان لەگەل قاعیدە جیاوازی مەنهەجییە[8].

لە (24/2/2014) ئەبو خالید سوری سەركردەی دێرینی رێكخراوی قاعیدە و سەركردە لە (بەرەی رزگاریخوازی شام) لە لایەن داعشەوە كوژرا كە زەواهیری ناردبوی بۆ ئەوەی ناوبژی نێوان نوسرە و داعش، بە بۆنەی كوژرانی ناوبراوەوە، جۆلانی تۆمارێكی دەنگی بڵاوكردەوە و چەند پێشنیارێكی كرد، لەوانە: دروستكردنی دادگایەكی شەرعی بۆ یەكلاكردنەوەی ناكۆكیەكان، وەستاندنی چالاكی سەربازی دژی یەكتر، پێدانی مۆڵەتی پێنج رۆژ بە داعش تا رونكردنەوە لەسەر ئەو روداوە بدات[9].

تا دەهات ناكۆكی نێوان ئەو دوانە زیاتر پەرەی دەسەند، پیشتر لە (نیسانی 2014) ئەبو محەممەد عەدنانی وتەبێژی دەوڵەتی ئیسلامیی بە فەڕمی رایگەیاند "رێكخراوی قاعیدە ناتوانێت جیهادی راستەقینە بكات، سەركردەكانی بوونەتە تەور بۆ بڕینەوەی پڕۆژەی دەوڵەتی ئیسلامیی و خیلافەتی ئایندە، سەركردەكانی لە رێگەی راست لایانداوە". بەر لەوەش لە (شوباتی 2014) ئەیمەن زەواهیری لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاندبوو "دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام لقێك نییە لە رێكخراوی قاعیدە و ئەوان بەرپرس نین لە هیچ كارێكی ئەو رێكخراوە". لە وەڵامی ئەو بەیاننامەدا، ئەبو محەممەد عەدنانی پەیامێكی توندی ئاراستەی زەواهیری كرد و پێی وت "ئەگەر قەدەری خوا وابوو پێ بخەینە ناو دەوڵەتی ئیسلامیی، ئەوا دەبێت بەیعەت بدەیتە سەركردەی ئەو دەولەتە و ببیتە سەربازێك لەبەردەستی شێخ ئەبوبەكر بەغدادی"[10]. لە (22 كانونی دووەمی 2014) لە بەیاننامەیەكدا سەركردایەتی گشتی قاعیدە رایگەیاند كە ئەوان ئاگاداری دروستكردنی ئەو رێكخراوە نین و هیچ راوێژێكیان پێنەكراوە و لقێك نییە لە رێكخراوی قاعیدە و لە كارەكانی بەرپرس نین[11].

ئەو نامەگۆڕینەوە و شەڕەقەسەیەی نێوان زەواهیری و ئەبو محەممەد عەدنانی، ئاماژەن بەوەی تا مانكی كانونی دووەمی 2014 رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام هێشتا جۆرێك لە پەیوەندی ماوە بە قاعیدەوە، بەڵام بە وتەی عەدنانی جیابوونەوەی داعش لە قاعیدە لەبەر هۆكاری مەنهەجی بووە، بە وتەی ئەو قاعیدە تەورێكی پێیە پرۆژەی خیلافەتی ئیسلامی دەڕوخێنێـت، بەڵام بە وردبوونەوە ئەوە دەردەكەوێت جیاوازی نێوان ئەو دوانە هێندەی جیاوازییە لە مەسەلەی رێكخستن و چۆنێتی بەڕێوەبردنی كارەكان هێندە جیاوازی مەنهەجی نییە، جیاوازیە سەرەكییەكان لەوەوە سەرچاوەی گرت كە ناكۆك بوون لەسەر ئەوەی بەرەی نوسرە هەڵوەشێتەوە و بچێتە ناو داعش و هەروەها كاتی راگەیاندنی خیلافەت لە لایەن داعشەوە لە (29 حوزەیرانی 2014) و رێوشوێنەكانی پەیوەست بەو پرسە. كە بەلای قاعیدەوە ئەمە بەمانای لەژێرپێدەرهێنانی سەركردایەتیكردنی جیهادی جیهانیە كە قاعیدی و زەواهیری خۆیان بە پێشڕەوی دەزانی[12].

لە لێدوانەكانی بەغدادی و عەدنانی جەخت لەوەكراوەتەوە كە ئەوان هەمان میتۆدی قاعیدەیان هەیە تا بەر لەوەی زەواهیری بە ئاراستەیەكی تریدا بەرێت، ئەوان پێیانوابوو میتۆدی قاعیدە ئەوەیە كە "چەك دانانێت تا شەرعی خوا حاكم نەبێت"، "دەجەنگین لە پێناو دامەزراندنی دەوڵەتێكی ئیسلامیی و ئەو رژێم و سوپایانەش لە دژی ئەم ئامانجە دەجەنگن هەموو كافرن و جیهاد فەرزی شەر شانی موسڵمانانە". بەو پێیەش جاوازی نێوان قاعیدە و داعش لەسەر خوێندنەوەی دۆخی سیاسیی و چۆنێتی مامەڵەیە نەك جیاوازی مەنهەجی، هەردوكیان وەكو دوو هێزی پراگماتی مامەڵەیان كردوە، بە نمونە مامەڵەیان لەگەڵ ئێران، قاعیدە پێیوابوو نابێت لە ناوخۆی ئێران شیعە بكرێتە ئامانج، چونكە بەرژەوەندی قاعیدە لەوەدایە خۆی لە پێكدادان لەگەڵ ئێران بەدوور بگرێت لە كاتێكدا دەیان بەندكراوی قاعیدە لە ئێران هەن، داعش هەمان سیاسەتی پراگماتی بەرامبەر ئێران پەیڕەوكرد، بەڵام هیچ چاوپۆشی لە شیعەكانی ژێردەستی خۆی نەكردوە كە مامەڵەیەكی توندیان بەرامبەر بكات. تا راگەیاندنی خیلافەت لە لایەن داعشەوە ناكۆكی نێوان داعش و قاعیدە نەچوبووە ئاستی عەقیدەوە، بەڵام لەگەڵ راگەیاندنی خیلافەت، داعش هەركەسێكی نەیاری خۆی كە دژایەتی بكردایە بە یاخی ناودەبرد و حوكمی یاخی بەسەردا دەسەپاند كە هەموو گروپەی جیهادییەكان باوەڕیان پێیەتی، لەو نێوەندەشدا قاعیدە تانەی لە شەرعیبونی خیلافەتەكە دەدا و داعشی تۆمەتباردەكرد بەوەی لە بەیعەتی زەواهیری لایانداوە[13].

دەبێت ئەوەش لەبەرچاو بگرین هۆكارێكی ناكۆكی و جیاوازی بەرەی نوسرە و داعش دەگەڕیتەوە بۆ جیاوازی مەرجەعی فیكری و ستراتیژی كار، داعش مەرجەعی فیقهیان كتێبەكانی ئەبو عەبدوڵا موهاجیر بە تایبەت كتێبی (مسائل قی فقه الجهاد) و ستراتیژی كاریان لە تێزەكانی ئەبوبەكر ناجی خاوەنی كتێبی (ادارة التوحش) وەردەگرت، بەڵام جۆلانی بڕوای بە تێزەكانی ئەبو موسعەب سوری هەبوو، كە بڕوای بە شێوەكاری لامەركەزی زۆر بوو، هەروەك ئەبو ماریە قەحتانی كە یەكێك بوو لە بەرپرسانی دەستەی شەرعی نوسرە خۆی خاوەنی تێز و دنیابینیی خۆی بوو، زۆرتر بەلای تێزەكانی عەتیەتوڵا لیبیی دایدەشكاند. جۆلانی پێیوابوو تێزەكانی ئەبو موسعەب سوری گونجاون لە سوریا جێبەجێ بكرێن، ئەو پەیڕەوی لە سیاسەتی پراگماتی دەكرد و بڕوای بە گونجان لەگەڵ دۆخی سوریا هەبوو، هاوكات بڕواشی بە ناسنامەی هاوبەشی سوریا هەبوو، بۆیە نووسینەكانی ئەبو موسعەب سوری بوونە مەرجەعی بیر و كاركردنی جۆلانی و بەرەی نوسرە[14].

هۆكاری راستەوخۆی ناكۆكی نێوان قاعیدە و داعش دەگەڕێتەوە بۆ هەڵوێستی زەواهیری لە ناكۆكی نێوان ئەبو محەممەد جۆلانی و ئەبوبەكر بەغدادی، كاتێك زەواهیری بڕیاریدا كە جۆلانی بەرپرسی بەرەی نوسرە بێت و دەسەڵاتی لە سوریا بێت، دەسەڵاتی داعش لە سنوری عێراق بێت، هەرچەند قاعیدە ویستی ناوبژی بكات و بۆ ئەو مەبەستە ئەبو خالید سوری راسپارد، بەڵام داعش ناوبژیكارەكەی كوشت، لێرەوە جەنگی راگەیاندن لە نێوان هەردولا دەستپێكرد، قاعیدە داعشی بە خەواریج تۆمەتبار كرد، داعش ئەبوبەكر بەغدادی كردە خەلیفە و رایگەیاند كە خەلیفە باڵاترە لە ئەمیری شەڕ، بۆیە دەبێت زەواهیری بەیعەت بدات بە خەلیفە، بەمەش داعش شەرعییەتی رێكخراوی قاعیدەی دەخستەژێر پرسیارەوە[15].

خاڵێكی جەوهەری ناكۆكی نێوان قاعیدە و داعش ئەوە بوو كە دەوڵەتی ئیسلامیی هیچ گروپێكی دەرەوەی خۆی لە چوارچێوەی بزووتنەوەی جیهادی ئیسلامیی ئەژمار نەدەكرد، لە كاتێكدا قاعیدە و بەرەی نوسرە لە سوریا هەڵویستێكی پراگماتیانەیان هەبوو، مامەڵەیان لەگەڵ ئەوانی تریش دەكرد، بەڵام پێیان وابوو لە كۆتایدا گۆڕەپانەكە لە بەرژەوەندی خۆیان یەكلادەبێتەوە[16]. قاعیدە دەوڵەتی ئیسلامیی بەوە تۆمەتبار دەكات كە:

1-زیادەڕۆیی دەكات لە تەكفیر و دابەزاندنی حوكمە شەرعییەكان، تێگەیشتنی قوڵیان لە شەریعەت نییە
2-بە شێوەی كردەیی رێكخراوە جیهادییەكانی تری تەكفیر كردوە و خوێنی حەڵال كردون، بە هۆی بوونی ناكۆكی لەگەڵیان، زیادەرۆیی دەكەن لە كوشتنی موسلمانانی نەیاری خۆیان.
3-بەغدادی بەر لە تەمكین خیلافەتی راگەیاندووە و هەر بەیعەتێك پێی درابێت نادروستە.

4-جیابونەوەی لە رێكخراوی قاعیدە و راگەیاندنی خیلافەت بێ پرسی قاعیدە[17].
5-رێبەرانی سەلەفی جیهادی خۆیان بەریكردوە لە مەنهەجی داعش و دانی پێدانانێن. لەوانەش ئەیمەن زەواهیری.
6-ئەو رێكخراوە گوێڕایەڵی قاعیدەی نەكردوە و كاری خۆی درێژكردوەتەوە بۆ وڵاتی سوریا.

7-ئەبوبەكر بەغدادی كەسێكە پیشینەی نییە لە ناو رێكخراوی قاعیدە.
8-دەوڵەتی ئیسلامیی چەندین سەرپێچی سیاسی و سەربازی كردوە وێڕای ئەوەی چەندین جار ئاگاداركراوەتەوە.
9-ئەو رێكخراوە رەتیكردەوە كە دادگایەكی بێلاپەن دروستبكرێت بۆ یەكلاكردنەوەی ئەوەی لە ناوخۆی سوریا لە نێوان گروپە ئیسلامییەكان روودەدات[18].

لە بەرامبەریشدا دەوڵەتی ئیسلامیش قاعیدە تۆمەتبار دەكات بە:
1-زەواهیری دیموكراسی قبوڵە كە كوفرێكی ئاشكرایە، داننانی بە شؤرشەكانی بەهاری عەرەبی و شێوازی مەدەنیانەی ئەو شۆڕشانە هەمان میتۆدی ئیخوانە.
2-زەواهیری پشتگیری لە محەممەد مورسی كرد و سەركردەكانی ئیخوان تەكفیر ناكەن كە بڕوایان بە دیموكراسی هەیە و خراپترن لە عەلمانییەكان.
3-قاعیدە بوەتە هەڵگری مەزهەبی مورجیئەی جەهەمی، ئەوانە تەكفیر ناكات كە پێویستە تەكفیر بكرێن.

4-قاعیدە بوەتە سروری (وەك پاڵدانێك بۆ رەوتی محەممەد سرور زەین ئەلعابدین) كە بروایان بە كاری سیاسیی هەیە بەو شێوەی ئیخوان باوەری پێییەتی[19].

خۆخواردنەوە و سیاسەتی پراگماتی

كاتێك بەهۆی لێكتێگەیشتنی سعودی، توركی و قەتەری لە (24 ئازار 2015) سوپای فەتح لە چەند گروپێكی ئیسلامی پێكهات و بەرەی نوسرەش یەكێك بوو لە پێكهێنەرە سەرەكییەكانی، دوای چوار رۆژ توانیان ئیدلب كۆنترۆڵ بكەن، بەمەش ئاراستەی نزیكبوونە و هاوكاری لەگەڵ ئەوانی تر لە ناو بەرەی نوسرە زۆرتر دەركەوت. بەڵام دواتر بەرەی نوسرە لەگەڵ هێزەكانی هاوپەیمانی ئەمریكا بەشەڕ هات، ئاراستەی ئەبو محەممەد جۆلانی دەیانویست زیاتر لەگەڵ دۆخی ناوخۆی سوریا بگونجێن و دەرگای هاوكاری بكەنەوە بەڕووی دەوڵەتانی ناوچەكە كە هاوكاری شۆڕشی سوریا دەكەن، بەڵام ئەوانی تر خوازیاری پارێزگاری لە پەیوەندی بەهێزبوون بە رێكخراوی قاعیدە و جیهادی جیهانی، بۆیە بەرەی نوسرە نەیتوانی دۆخەكە یەكلابكاتەوە و تووشی لێكترازانی ناوخۆیی بوویەوە، داعش كە ركابەری بەرەی نوسرە بوو خۆی بەو ئاراستەدا یەكلاكردبویەوە كە جیهادییە جیهانییەكان لەخۆ بگرێت، لەكاتێكدا بەرەی رزگاریخوازی شام خۆی بە ئاراستەی پێچەوانە یەكلاكردەوە و جیهادییە خۆجێییەكانی لەخۆگرتبوو[20].

لە 2015 بەدواوە بەرەی نوسرە وەكو خیانەتكار لەو هێزانەی دەڕوانی كە هاوپەیمانی ئەمریكان، لە ئیدلب كەوتە دامەزراندنی دادگا شەرعییەكان و سەپاندنی حوكمەكانی شەریعەت وەكو رەجمكردن و سەپاندنی جۆرێكی دیاریكراو لە پۆشاكی ئافرەتان، داخستنی دوكان و بازاڕ لە كاتی نوێژەكان و بەرتەسكردنەوەی ئازادییە گشتیەكان. لەناو بەرەی نوسرە سێ ئاراستە دەركەوتبوو، باڵی جیهادییە جیهانییەكان كە ئەبو هومام شامی، ئەبوفاروق سوری، موحسین فەزلی و سامی عورەیدی رێبەرایەتیان دەكرد، باڵی دووەم كە بڕوایان بە خۆگونجان لەگەڵ بارودۆخی ناوخۆی سوریا هەبوو خوازیاری پچڕاندنی پەیوەندی بوون لەگەڵ قاعیدە، لە لایەن ئەبوماریە قەحتانی و ئەبو محەممەد سالح حومەوی رێبەرایەتی دەكران كە دواتر لە بەرەی نوسرە دەركران، رەوتی سێیەم كە ئەبو محەممەد جۆلانی رێبەرایەتی دەركرد زیاتر ئاراستەیەكی پراگماتیی هەبوو، دەیویست لە نێوان هەردوو رەوتی پێشوو هاوسەنگی راگرێت[21].

بەرەی نوسرە لە رێگەی دەركردنی فیلمی دۆكۆمێنتارییەوە دەیوست خۆی وەكو هێزێكی شۆرشگێڕی سوری و خاوەن شەرعییەت بسەلمێنێت، كە پێگەی لەناو شۆڕشی سوریادا بەهێزە، هەروەك دەیویست ئەوەش بسەلمێنێت كە هێزە نێودەوڵەتیەكان لە رێگەی دژەشۆڕشەكانەوە دەیانەوێت شۆڕشی سوریا لەباربەرن، بەمەش دەیویست نەیارەكانی بخاتە خانەی بەكرێگیراوی و خۆی وەكو خاوەن شۆڕش بسەلمێنێت[22].

هەرچەندە بەرەی نوسرە لە راگەیاندن دەیویست وا خۆی دەربخات كە نوێنەری راستەقینەی شۆڕشی سوریایە، بەڵام لە واقیعدا لەگەڵ هێزەكانی تر پێكهەڵپڕژابوو ئەمەش جۆرێك لە دڕدۆنگی بەرامبەر بەرەی نوسرە دروست كردبوو، لەو رووداوانەی لەو ماوەدا روویدا و بەرەی نوسرەی خستەژێر پرسیارەوە: بەرەنگاربوونەوەی خۆپشاندان و چالاكیی مەدەنی لە (ئازاری 2016) كە بە بۆنەی ساڵیادی شۆڕشی سوریا  لە ناوچەكانی ئیدلب ئەنجامدرا، هێرشی بەرەی نوسرە بۆسەر فیرقەی 13 لە موعرەی نوعمان لە (13/3/2016) كە هێزێكی سەر بە گرووپە شۆڕشگێرەكانی نەیاری رژێمی سوریا بوون، دامەزراندنی لەشكری فوستات لە (15/3/2016) لە غوتەی رۆژهەڵات و هێرشكردنە سەر (لەشكری ئیسلام) و تۆمەتباركردنیان بە خۆفرۆش و تەكفیركردنیان. ئەم رووداوانە دەلاقەیەكی گەورەی خستە نێوان بەرەی نوسرە و جەماوەر[23].

لە لایەكی ترەوە زەواهیری لە گوتاری (فریای شام بكەون) لە (5 ئایار 2016) ئاماژەی ئاشكرای خستەڕوو كە قاعیدە چەقی چالاكییەكانی دەگوێزێتەوە بۆ سوریا، نوسرە دودڵ بوو لەوەی خۆی لە قاعیدە داڕنێت كە سەروەتێكی مەعنەوییە بۆ بەرەی نوسرە، بە بڕیارێكی لەو شێوەیە رەنگە سەركردە جیهادییەكان كە بڕوایان بە جیهادی جیهانی هەیە دەستبەرداری نوسرە بن، هاوكات هاوكاری ماددی ئەندامانی قاعیدە لە دەرەوە بۆ بەرەی نوسرە دەوەستێت و چی تر جیهادییەكانی دەرەوەش نایەنە ناو ئەو رێكخراوە، ئەگەر ئەو هەنگاوەش نەنێت زەحمەتە هیچ هاوكارییەكی هەرێمی مسۆگەر بكات و لەسەر ئاستی ناوخۆش لەوانەیە هاوپەیمانەكانی لێ دووربكەونەوە و تەنها بمێنێـەوە[24]. بۆیە جۆلانی و بەرەی نوسرە كەوتبوونە نێوان بەرداشی قاعیدە و خۆجێیبوونەوە، دەبوو لە نێوان ئەو دوانەدا خۆیان بەلایەكدا بخەن.

دوای نزیكبونەوەی گروپەكانی ناو سوریا، بە تایبەت دوای كۆنگرەی ریاز و چەندین هاوپەیمانی نوێ لە نێوان گروپەكانی سوریا، بەرەی نوسرە هەستی بە مەترسی كرد كە ئەگەر پەیوەندی لەگەڵ قاعیدە نەپچرێت رەنگە لە لایەن ئەو گروپانەوە بكرێتە ئامانج و لە ئایندەی سوریا پێگەی نەبێـت، جۆلانی لە وتەیەكیدا بە بۆنەی پرۆژەی ئاگربەستەوە لە (26/2/2016) بڵاویكردەوە سەرزەنشتی ئەوكارەی كرد و بە لادان لە ئامانجەكانی شؤرشی سوریای ناوبرد[25].

شەوی (17/3/2016) بە بۆنەی تێپەڕینی پێنج ساڵ بەسەر شؤرشی سوریا، بەرەی نوسرە بەیاننامەیەكی دەركرد و پیرۆزبایی ساڵیادی شؤرشی كرد، هەروەك جەختیكردەوە لەسەر پەیوەستی بە شؤرش و گەلی سوریا، لە بەیانامەكەدا هاتووە "ئێمە لە ئەهلی شامین و شام لە ئێمەیە، هیچ شتێك لێی جیامان ناكاتەوە جگە لە مردن، بەڵێن نوێدەكەینەوە كە كاروانەكە تەواو بكەین و بیگەیەنینە مەنزڵ پشتیوان بە خوا". ئەمەش یەكەمجار بوو بەرەی نوسرە دەیویست ئەو بەربەستەی نێوان خۆی و جەماوەر بشكێنێـت[26].

هەرچەندە جۆلانی و سەركردەكانی تری بەرەی نوسرە چەندجار جەختیان لەسەر ئەوە كربویەوە كە هیچ دەوڵەتێكی تر ناكەنە ئامانج، بەڵام لە (25/5/2016) تۆمارێكی ڤیدیۆیی عەبدوڕەحیم عەتون (ئەبو عەبدوڵا شامی) سەركردە و ئەندامی لیژنەی شەرعی بەرەی نوسرە بڵاوبوویەوە كە هێرشی توندی كردە سەر ئەمریكا و تۆمەتباری كرد بە هاوكاری رژێمی ئەسەد بەوەی بەرەی نوسرە لە لیستی تیرۆر پۆلێن كردوە و چەندین جاریش لە لایەن ئەمریكاوە بە ئامانج گیراوە، ئەمەشی بە تاوانێك ناوبرد كە لێخۆشبوونی نییە و هەركاتێك بێت تۆڵەدەكرێتەوە. ئەمەش جەختكردنەوە بوو لە جیهادی جیهانی كە قاعیدە تەبەنی كردبوو، هەرچەندە هەڕەشەكەی شامی بە مانانی ئەوە نییە كە نیەتیان هەبێت بە كردەوە هێرش بكەنە سەر ئەمریكا، هێندەی بۆ بەرزكردنەوەی ورەی چەكدار و  لایەنگرانی خۆیان بوو[27].

نوسرە دەیویست ئەو هەڵانە دووبارە نەكاتەوە كە پێشتر گرووپە جیهادیەكان كردویانە بە تایبەت لە شێوازی جیهاد و مامەلەكردن لەگەڵ خەلكی. دەربارەی تێڕوانینیان بۆ حكومەتی ئایندە جۆلانی دەڵیت "ئەگەر زۆرینەی خاكی وڵات رزگاربوو، زانایان و ئەهلی حەل وعەقد و بیرمەندان لە ئەنجومەنێكدا كۆدەبنەوە كاروبارەكان رێكدەخەن لە چوراچێوەی شەریعەتی ئیسلام".  ناوبراو دەشڵێت " بەرەی نوسرە حوكم ناكات بەڵكو دەیهەوێت شەرع حوكم بكات،  ئەمەش ئەوەیە كە خەڵكی دەیهەوێت".  سەبارەت بە كەمینەكانیش ناوبراو دەڵێت "نوسرە بەوشێوەیە مامەڵە لەگەڵ كەمینەكان دەكات كە ئەنجومەنی حەلوعەقد دیاریدەكات بەپێی وقورئان و سوننەت ئەرك و مافی هەر كەمینەیەك دیاریدەكرێت"[28].

 

بۆ خوێندنەوەی بەشی یەکەم کلیکی ئێرە بکە

سەرچاوە و پەرواێزەکان:
[1] نشأة الدولة الإسلامية في العراق والشام – داعش, وما آلت إليه.
[2] حسن أبوهنیة ومحمد أبو رمان: هەمان سەرچاوە ل96.
[3] عبدالله سیف: بين الدولة الإسلامية وجبهة النصرة، القصة الكاملة، www.therepublicgs.net/13498
[4] عبدالباري عطوان: هەمان سەرچاوە، ل61
[5] سەرچاوەی پێشوو، ل62.
[6] نشأة الدولة الإسلامية في العراق والشام – داعش, وما آلت إليه.
[7] عبدالله سیف: القاعدة في سوریا من الدولة الی الخلافة، www.aljumhuriya.net/30108.
[8] سەرچاوەی پێشوو.
[9] سەرچاوەی پێشوو.
[10] حسن أبوهنیە: جبهة النصرة والمستقبل: جمود مرجح،
[11] القيادة العامة لتنظيم قاعدة الجهاد: بيان بشأن علاقة جماعة قاعدة الجهاد بجماعة الدولة الاسلامية في العراق والشام، 21 ربيع الاول 1435, www.ia802706.us.archive.org/26/items/Dwahari/9.pdf.
[12] معتز الخطيب: هەمان سەرچاوە،  ل 10.
[13] سەرچاوەی پێشوو، ل12.
[14] حسن أبوهنیة ومحمد أبو رمان: هەمان سەرچاوە، ل89 – 90.
[15] شفیق شقیر: الجذور الايدولوجية لتنظيم الدولة الاسلامية، من ملفات تنطيم الدولة الاسلامية (النشأة، التأثير، المستقبل)، مركز الجزيرة للدراسات، 2014، نسخة الكترونية، ل26.
[16] عبدالباري عطوان: هەمان سەرچاوە، ل71.
[17] شفیق شقیر: هەمان سەرچاوە، ل26.
[18] عماد خيتي: شبهات تنظيم الدَّولة الإسلامية وأنصاره.. والرد عليها، المكتب العلمي بهيئة الشام الإسلامية، الطبعة الأولى 2015، نسخة الكترونیة ل 23-24.
[19] شفیق شقیر: هەمان سەرچاوە، ل26.
[20] حسن أبوهنیە: جبهة النصرة والمستقبل: جمود مرجح.
[21] سەرچاوەی پێشوو.
[22] أحمد أبازید: هەمان سەرچاوە، ل8-9.
[23] سەرچاوەی پێشوو، ل10.
[24] حسن أبوهنیە: جبهة النصرة والمستقبل: جمود مرجح.
[25] أحمد أبازید: هەمان سەرچاوە، ل6.
[26] سەرچاوەی پێشوو، ل7.
[27] سەرچاوەی پێشوو، ل15.
[28] دیداری كەنالی ئاسمانی ئەلجەزیرە لەگەڵ ئەبو محەممەد جۆلانی: /www.youtube.com/watch?v=DIr1HoHJlQA

# داعش # قاعیدە