:: ئیدریس سیوەیلی

دروستبوون‌ و دید‌ و تێڕوانین

 لەشكری ئیسلامیی كورد، یەكەم پارتی ئیسلامیی ئاشكرای چەكدارە لە باشووری كوردستان، دەربارەی ساڵی دامەزراندنی ئەم پارتە دوو بۆچوون هەیە، هەندێك‌ ساڵی (1980ز) بە ساڵی دامەزراندنی ئەم پارتە دادەنێن، بەڵام بۆچوونی دووەم سەرەتای (شوباتی 1981) بە كاتی دامەزراندن دادەنێت، بە وردبوونەوە لە بەڵگە و زانیارییەكان، بۆچوونی دووەم بەدیقەتترە و سەرەتای دامەزراندنی لەشكری ئیسلامیی كوردە.

ئەم ڕێكخراوە بە كۆمەكی ‌و بەرنامەی ئێران لە تاران ڕاگەیەنرا‌، دامەزرێنەرانی بریتیبوون لە (عەباس شەبەك، شێخ قادر سۆتكەیی، مەلا حسێن مارۆنسی)، كەسی یەكەمی ئەم پارتە (عەباس شەبەك) بوو، ناوبرا‌و ماوەیەك ئەندامی ئیخوان موسلمین بووە، پاشان بۆتە پێشمەرگە ‌و دواتریش لە سەردانی لیبیا ‌و سوریا‌ و سعودیەدا دۆستایەتی لەگەڵ سەرانی شۆڕشی ئیسلامیی ئێران پەیدا كرد. دەشوترێت لەشكری ئیسلامیی، بە پلەی یەكەم لە ژێر كاریگەری  لیبیادا بوو، چونكە (موعەمەر قەزافی) لەو كاتەدا بە شۆڕشی ئێران سەراسیمە بوو، لەلایەكی ترەوە ناوبراو هەر لە زووەوە سۆزێكی بەرامبەر كورد هەبوو، زۆرجار كۆمەكی بۆ پارتە كوردستانییەكان دەنارد، دەرەنجامی ئەوە قەزافی دەیویست بزووتنەوەیەك لە كوردستان دروست بكات، بۆیە پاڵپشتی دامەزراندنی لەشكری ئیسلامیی كوردی كرد.

بە بڕوای ئێمە، كۆمەكی لیبیا‌ و ڕێنمایی ئێران ڕۆڵی ڕاستەوخۆی لە دروستكردنی لەشكری ئیسلامیی كورد بینی‌ و لەلایەن هەردولاوە كۆمەكی‌ و پشتگیری دەكرا، لیبیا چەك ‌و تەقەمەنی پێدا، ئێرانیش وێڕای كۆمەكی ماددی لە ڕووی سیاسییەوە كارئاسانی زۆری بۆ كرد.
ئەم پارتە، پێكهاتەیەكی ناجۆر ‌و پێكەوە نەگونجاوی هەبوو، لە سەرەتادا لەسەر بنەمای بەرژەوەندی‌ و بە هاندانی ئێران دامەزرا، هیچ بنەمایەكی ئایدۆلۆژی‌ و ڕێكخراوەیی لە پشت دامەزراندنی ئەم پارتەوە نەبوو، بەمەش ببوە نموونەی پارتی بێ‌ دسپلین. بەڵام لە ماوەیەكی كەمدا توانی ژمارەیەكی زۆر چەكدار لە دەوری خۆی كۆبكاتەوە‌ و چەندین بارەگا بكاتەوە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو جیاوگ (امتیاز)انەی دەدرایە هەر چەكدارێك كە بریتی بوو لە:

ـ پارەی مانگانەی ئەدرایە.
ـ چەكی نوێی ئەدرایە.
ـ ئەیتوانی ماڵ ‌و خێزانەكەی ببات بۆ ئێران ‌و خۆیشی بە ئازادی لە سەرانسەری ئێراندا بسوڕێتەوە.
ـ ئەیتوانی شەڕی حكومەتی عێراق نەكات.

دەبێت ئەوەش لەبەرچاو بگرین، كە بەشێكی لەشكری ئیسلامیی پێكهاتبوو لە خەڵكی پارتە كوردستانییەكانی تر كە ناردبویاننە ناو لەشكری ئیسلامیی، تا لەوێ‌ بژین ‌و لە كاتی پێویست سودیان لێوەرگرن . ئەمەش لەپاڵ ئەو جیاوگانەی پێشمەرگەی لەشكری ئیسلامیی هەیبوو بووە هۆكارێكی گەشەكردنی خێرای پارتی ناوبراو لە ڕووی چەندێتیەوە بێ‌ چۆنییەتی.

سەبارەت بە دید‌ و تێڕوانینی لەشكری ئیسلامیی كورد، لە (سبیل المۆمنین)ی بڵاوكراوەی تایبەتی پارتی ناوبراودا هاتووە: "لە ئامانجەكانی لەشكری ئیسلامیی كورد یەكێتی كوردانە لەنێو یەكێتی موسوڵمانان، ئەویش بە سەلماندنی ئەو مافانەی كە ئیسلام بۆ كورد ‌و ئەوانی تریشی مسۆگەر كرووە. ئەو مافەی كە برا مسوڵمانە عەرەب‌، تورك‌ و فارسەكان پێی شادن" ، لە بڕگەیەكی تردا هاتووە: "هەروەك چۆن ئەو برایانە فەرمانڕەوان لە نیشتمانی خۆیاندا پێویستە كوردیش سەروەری نیشتمانەكەی خۆی بێت".

پەیوەندییەكانی لەشكری ئیسلامیی كورد

یەكەم: پەیوەندییەكانی لەسەر ئاستی كوردستان

 
لەشكری ئیسلامیی لە تاران دامەزرا، پاشان لە سێ‌ ناوچە (بەری مەرگە، سەرگەڵو، حاجی مامەندە) سەر بە پارێزگای سلێمانی بارەگایان دانابوو، ئەو ناوچانەش لەژێر هەژموونی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بوون، هەر لە سەرەتای كاركردنی لەشكری ئیسلامییەوە زۆربەی پارتە كوردستانییەكان خەڵكی خۆیان ناردبووە ناویەوە، لەوكاتەدا كە گەرمەی شەڕی عێراق – ئێران بوو، هاوكات پارتە كوردییەكانیش لە خەباتی چەكداریدابوون دژی حكومەتی بەعس، ئێران داوای لە یەكێتیی نیشتمانیی كرد، كە كارئاسانی بۆ لەشكری ئیسلامیی بكات، لە بەرامبەریشدا ئێران كارئاسانی بۆ یەكێتیی دەكات، بە گوتەی (نەوشیروان مستەفا ئەمین) لەشكری ئیسلامیی بەڵێنیان بە یەكێتیی دابوو كاتێك هاتنە ناوچەكە:

ـ دەست نەخەنە ناو كاروباری خەڵك.
ـ دوژمنانی یەكێتیی‌و كەسانی گومانلێكرا‌و لە ڕیزەكانی خۆیاندا وەرنەگرن.
ـ یارمەتی یەكێتیی بدەن بۆ گوێزانەوەی چەك..

ئەم پەیوەندیانەی لەشكری ئیسلامیی و یەكێتیی نیشتمانیی، تا سەر بە توندوتۆڵی نەمایەوە، ناكۆكی كەوتە نێوان یەكێتیی‌ و لەشكری ئیسلامیی، كۆتاییەكەشی بەشەڕهاتنی هەردولا‌و نەمانی لەشكری ئیسلامیی لەسەر شانۆی ڕامیاریی لێكەوتەوە.

سەبارەت بە پەیوەندی نێوان لەشكری ئیسلامیی ‌و حزبی سۆسیالیست، هەڵكشان ‌و داكشانی بەخۆوە دیوە، بەواتایەكی تر هەندێ‌ جار پەیوەندییەكە دۆستانە بوە و هەندێ‌ جاریش دوژمنكارانە. دەكرێت ئەو نامەیەی ڕۆژی (21/8/1981) لەلایەن لەشكری ئیسلامییەوە ئاراستەی حزبی سۆسیالیست كراوە، تێیدا داوای لێبوردن لە سۆسیالیست دەكەن، چونكە نەیانتوانیوە پسوڵە بۆ چەند پێشمەرگەیەكیان بكەن تا پێی بچنە ئێران، بە نموونەی پەیوەندی دۆستانە دابنێین، چونكە ناگونجێت ئەگەر پەیوەندی دۆستانەیان نەبووبێت ئەو داوایەیان لێبكردنایە. بە هەمان شێوە لە دوو نامەی تری لەشكری ئیسلامیی بۆ حزبی سۆسیالیست، ناكۆكی ‌و ئاڵۆزی نێوان هەردو پارتی ناوبراودا بە شێوەیەك دەردەكەوێت كار گەیشتۆتە ڕادەی چەككردن ‌و هەڵكوتانە سەر بارەگای لەشكری ئیسلامیی.

دووەم: پەیوەندییەكان لە ئاستی دەرەوەدا

 هەر وەكو پێشتر ئاماژەمان پێدا، لەشكری ئیسلامیی لە ژێر ڕێنمایی ‌و بە كۆمەك‌ و هاوكاری ئێران دامەزرا، لە تەواوی هەڵوێست‌ و چالاكیدا كەوتبوە ژێر هەژمونی ئێران، بە درێژایی تەمەنی ئەو پارتە نەیتوانی خۆی لە پاشكۆیەتی ئێران ڕزگار بكات، بە بڕوای هەندێ‌ نووسەر ڕۆڵی ئێران هێندە كاریگەر بووە، كە دواتر لە ژێر فشاری ئێراندا ئەم پارتە هەڵوەشایەوە.

لەلایەكی ترەوە، ئەم پارتە پەیوەندی پتەوی لەگەڵ لیبیا هەبوو، لەلایەن ئەو وڵاتەوە كۆمەكی دارایی ‌و چەك ‌و تەقەمەنی دەكرا، موعەممەر قەزافی سەرۆكی لیبیا، لە وكاتەدا بە شۆڕشی ئیسلامیی ئێران كاریگەر بوو، پەیوەندییەكی توند‌وتۆڵی لەگەڵدا دامەزراندبوو، لەشكری ئیسلامیی سوودی لەم پەیوەندییە بینی ‌و لەلایەن لیبیاوە ژمارەیەكی بەرچاو چەك‌ و تەقەمەنی درایە.

سێیەم: هەڵوەشاندنەوەی لەشكری ئیسلامیی

 دوای ئەوەی لەشكری ئیسلامیی لە چەند ناوچەیەك بارەگایان دانا، كەوتنە جموجۆڵ‌ و چالاكی، ئەو ناوچانەش كە ئەوان بارەگایان لێدانا پێگەی جموجۆڵی یەكێتیی بوو، بە گوتەی (نەوشیروان مستەفا ئەمین) دوای ئەوەی لەشكری ئیسلامیی جێ پێی خۆیان لە ناوچەكەدا كردەوە، وەكو حوكمڕان مامەڵەیان دەكرد، ئەم كارەیان بە دنەدانی ئێران بوو، ئەم حاڵەتە وای لە یەكێتیی كرد بڕیاری چەككردنیان بدات، ئەم بڕیارە لە (تەمموزی 1982) جێبەجێ كرا، هێرشكرایە سەر بارەگاكانی لەشكری ئیسلامیی، دوای ئەوەی بەرگرییەكی كەمیان كرد، دەست بەسەر تەواوی بارەگاكانیاندا گیرا. 
ئەم تێكشكانەی لەشكری ئیسلامیی هێندە كاریگەر بوو، كە جارێكی دی نەیتوانی هەڵسێتەوە‌ و چی تر ئەو پارتە لەسەر شانۆی ڕامیاری كوردستان چالاكی نەما ‌و هەڵوەشایەوە.

وێڕای ئەوەی باسكرا، بۆچوونی ئەوە هەیە، كە تێكچونی پەیوەندی نێوان لەشكری ئیسلامیی‌ و ئێران هۆكاری بنەڕەتی هەڵوەشاندنەوەی بێت، هۆكاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ داننەنانی ئێران بە كوردا، وەكو گەلێكی خاوەن زمان ‌و مێژوو خاك، هاوكات لەشكری ئیسلامیی ئامادەنەبوو شانبەشانی سوپای ئێران شەڕی حكومەتی عێراق بكات، ئەمە سەرباری ئەوەی دوای دروستكردنی (ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامیی لە عێراق) لە لایەن ئێرانەوە، لەشكری ئیسلامیی ئەوەی ڕەتكردەوە كە داكۆكی لەو ئەنجومەنە بكات.

بە بڕوای ئێمە، تێكچوونی پەیوەندی لەگەڵ ئێران، وەكو هۆكارێكی ڕامیاریی ‌و تێكشكانی سەربازی لە بەرامبەر یەكێتیی، پێكەوە‌ و شانبەشانی یەك بوونە هۆكاری هەڵوەشاندنەوە‌ و پووكانەوەی لەشكری ئیسلامیی.