:: ئیدریس سیوەیلی

 

پێشەكی
لەمڕۆدا سەلەفی جیهادیی بەشێكی پێكهاتەی رەوتە ئیسلامییەكانە، لە زۆرێك لە وڵاتانی ئیسلامیی و رۆژئاوا بە شێوازی جۆاروجۆر چالاكیی دەنوێنن، وێرای جیاوازی نێوانیان لە هەندێ: بابەتی فیقهی و حەرەكی، چەند بنەمایەكی هاوبەش لە نێوان هەموویاندا هەیە بوونەتە خەسڵەتی جیاكەرەوەی سەلەفی جیهادیی لە رەوتە ئیسلامییەكانی تر، لەم توێژینەوەدا ئەو بنەمایانە خراونەتەڕوو كە ئەوان بناغەی جیهانبینی خۆیانی لەسەر بنیاددەنێن لە رووی تیۆریەوە، هەر ئەمەش دەبێتە داینەمۆی كار و چالاكییەكانیان.

سەلەفی جیهادی، چەمك و مێژوو

چەمكی سەلەفی جیهادی لە ئێستادا بە شێوەیەكی بەربڵاو بۆ ناولێنانی بەشێك لە گرووپە ئیسلامییەكان بەكاردێت، وێڕای ئەوەی زاراوەكە زۆر كۆن نییە، لە نێوان هەڵگرانی بیرەكە و توێژەرانیش جیاوازی هەیە لە پێناسەكردنی ئەو چەمكە، لە سەرەتای دەیەی نۆیەمی سەدەی رابردوو (ئەبو محەمەد مەقدیسی) كە یەكێكە لە تیۆرسێنانی ئەو بیرە، بنەماكانی عەقیدەی سەلەفی جیهادی باس كردووە بێ ئەوەی وەكو زاراوە بەكاریبێنێت، بیروڕاكانی ناوبراو لە لایەن قوتابیەكەیەوە (ئەبو قەتادەی فەلەستینی) زۆرتر بڵاوبوونەوە، دەوترێت یەكەم بەكارهێنانی زاراوەكە لە دیدارێكی (ئەیمەن زەواهیری) بەكارهێنراوە كە لە ساڵی (1994) لە گۆڤاری (الانصار) لە لەندەن دەرچووە، بۆ یەكەمجاریش لە چوارچێوەیەكی ئەكادیمیدا لە (1998) لە دوو توێژینەوەدا بەكارهاتووە(1)، بە تێپەڕبوونی رۆژگار ئەو چەمكە بە شێوەیەكی بەربڵاو بەكارهات، بەڵام پێناسەی جیاوازی بۆ دەكرێت،  (ئەبو محەمەد مەقدیسی) وا پێناسەی سەلەفی جیهادی دەكات كە "رەوتێكە بانگەواز بۆ یەكتاپەرستی دەكات بە رێگەی جیهادكردن لە هەموو رەهەندەكانیەوە"(2). (ئەبو موسعەب سوری) كە یەكێكی ترە لە تیۆرسێنانی سەلەفی جیهادی دەڵێت "رەوتی جیهادی، ئەو گرووپ و تاكانەن كە هەڵگری بیرۆكەی جیهادی چەكدارین دژی حكومەتەكانی وڵاتانی ئیسلامیی یان دوژمنانی دەرەكی، بنەمای فیكرە جیهادییەكان لەسەر حاكمیەت و دۆستایەتی و دوژمنایەتی (الولاء و البراء) و سیاسەی شەرعی جیهادی داڕشتوە"(3).

بە بڕوای توێژەرێكیش "سەلەفی جیهادی رەوتێكە بانگەشە دەكات بۆ گشنگیری یەكتاپەرستی و جیهادكردن لەپێناو یەكتاپەرستی لە یەك كاتدا، یاخود وای دادەنێـت كە رەوتێكە كاردەكات بۆ چەسپاندنی یەكتاپەرستی بە جیهادكردن"(4). ئەمە شوناسی سەلەفی جیهادیە كە لە تەواوی رەوتە ئیسلامییەكانی تری جودا دەكاتەوە. لە (ویكیپیدیا)شدا وا پێناسەی سەلەفی جیهادی كراوە كە "بانگەشەی جیهادكردن دەكات بۆ گۆڕینی ئەوەی بە لادان و دەرچوون لە شەریعەت ناویدەبات، جیهادكردن بە لوتكەی ئیسلام و ئەركی تەواوی موسڵمانان دەزانێت بۆ گەیشتن بەو ئامانجە"(5).

لە كۆی ئەو چەند پێناسەی خرانەڕوو، ئەوە رووندەبێتەوە كە جیهادكردن وەكو شێوازێكی كار و گەیشتنە ئامانج خەسڵەتی سەرەكی ئەو رەوتەیە كە كار بۆ چەسپاندنی شەریعەتی ئیسلام – بە دید و تێڕوانینی تایبەتی ئەو گرووپ و كەسانە-دەكات. چەند توێژەرەێك پێیانوایە تەواوی گرووپە سەلەفییە جیهادییەكان سێ خەسڵەتیان هەیە:

1- گرووپی توندڕەون بەراورد بە گرووپە ئیسلامییەكانی تر
2- لە رووی دونیابینیەوە هەڵگری گوتاری سەلەفی وەهابین.
3- نێونەتەوەین و سنووری وڵاتان تێدەپەرێنن(6).

ئەگەر بە قوڵایی مێژوی ئیسلامدا شۆڕبینەوە، رەگ و ریشەی سەلەفی جیهادیی لە بەشێك لە كەلەپوری ئیسلامیدا دەبینینەوە، كە ئەوە لە ئامانج و چوارچێوەی ئەم توێژینەوە دەردەچێت، بۆیە خۆی لێدەبوێرین و بە خێرایی گوزەر دەكەین بە مێژوی هاوچەرخ و بە كورتی ئاماژە بە چەند وێستگەیەكی پەرەگرتنی سەلەفی جیهادیی دەدەین.

بە هۆی ئەو بارودۆخە تایبەتەی بەسەر جیهانی ئیسلامدا هات و دواهەمین خیلافەتی ئیسلامیی كە خۆی لە دەوڵەتی عوسمانیدا دەنواند رووخا، ئیخوان موسلیمن لە سەرەتای دامەزراندنیەوە دروشمی (خوا مەبەستمانە، پێغەمبەر پێشەنگمانە، قورئان دەستورمانە، جیهاد رێگامانە)ی بەرزكردەوە، بۆیە زیادەڕۆیی نییە گەر بڵێین ئیخوان بووە منداڵدانی لەدایكبونی بزووتنەوەی جیهادی ئیسلامیی هاوچەرخ، لە رووی كرداریشەوە ئیخوان دەزگای سەربازی نهێنی هەبوو، بە كردەوەش ژمارەیەك سەركردە و ئەندامی ئیخوان لە جەنگی فەلەستین لە (1947 – 1948) بەشدارییان كرد(7).

لە پەنجاكانی سەدەی بیست لە پاكستان، (ئەبو ئەعلای مەودودی) بە نووسینەكانی برەوی بە بیرۆكەی جیهاد دا، بە تایبەت كتێبی (چوار زارەوەكە) بووە بناغەیەكی بەهێزی بیرۆكەی جیهادی، لە شەستەكانیش نووسینەكانی سەید قوتب بە تایبەت تەفسیرەكەی (في ظلال القران) و كتێبی (معالم فی الطریق) بوونە بناغەی تیۆریزەبوونی بیری جیهادی گرووپە ئیسلامییە جیهادییەكان، هەر لەو قۆناغەدا كتێبەكانی عەبدولقادر عۆدە و ئەحمەد شاكر گوڕێكی تریان بە قەتماغەبەستنی بیرۆكەی جیهادی دا(8).

لە سییەكانی سەدەی رابردو بیری ئیخوان موسلیمین گەیشتە سوریا، لەوی پێگەیەكی بەهێزی بۆ دروست بوو، لە شەستەكان مەروان حەدید وەكو كەسێكی دیاری ئیخوان لە سوریا دەركەوت كە ریكخستێكی جیهادی دروستكرد، لە یەكەم رووبوڕووبوونەوەی لەگەڵ حكومەت لە سوریا لە 1965 شكستی هێنا، دواتریش لە 1970 هەوڵێكی تری سەرنەكەوتوی دا، بەڵام دواجار دەستگیركرا و لە 1976 لەسێدارە درا، بەڵام دوای ئەویش سەعید حەواو و كەسانی تر بەردەوام بوون لە گەشەپێدانی بیری جیهادی لە سوریا و لە هەشتاكان ئەو هەوڵانە توشی شكست هات(9).

دوای دامەزراندنی دەوڵەتی سعودیە، دامەزراوەی ئایینی و زانكۆكانی ئەو وڵاتە كەوتنە بوژاندنەوە و زیندوكردنەوەی بەرهەمەكانی محەمەد كوڕی عەبدولوەهاب، هاوكات زانكۆكانی سعودیە دەیان قوتابی بواری زانستە ئیسلامییەكانی لە وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامییەوە لەخۆگرت، ئەمەش بووە دەروازەیەك بۆ بڵاوبوونەوەی بیری سەلەفی محەمەد كوڕی عەبدولوەهاب، لە حەفتاكانی سەدەی رابردوو بەشێك لەو كەسانەی كەوتبونە ژێر كاریگەری تێزەكانی سەید قوتب، قوڵایی شەرعی ئەو تێزانەیان لە نەهجی سەلەفی كتێبەكانی محەمەد كوڕی عەبدولوەهاب دەدۆزیەوە، لێرەوە سەرەتایەكی بیری جیهادی سەلەفی دەركەوت كە لە رووە جیهادیەكەوە كاریگەر بوو بە جیهادی حەرەكی و لە رووە فیقهیەكەشەوە كاریگەر بە كەلەپوری فیقهی حەنبەلی و وەهابی(10).

لە سەرەتای جیهادی ئەفغانەوە، عەبدوڵا عەزام رویكردە ئەو وڵاتە بۆ كۆمەكی ئەفغانەكان لە جیهاد دژی یەكێتی سوڤیەت، لەو دەمەدا ژمارەیەكی زۆری عەرەب رویانكردە ئەفغانستان كە بە عەرەب ئەفغان ناوبران،  لە 1984 عەبدوڵا عەزام (نوسینگەی هاوكاری) كردەوە، لە 1986 ئوسامە بن لادن رویكردە ئەفغانستان  و لە پاڵ عەبدوڵا عەزام كەوتە چالاكی نواندن، بن لادن كەوتبووە ژێر كاریگەری بیری جیهادییەوە، تا دواجار چالاكییەكانی لە پاڵ عەبدوڵا عەزام دروستكردنی رێكخراوی قاعیدەی لێكەوتەوە، بەڵام بن لادن تا ساڵی 1990 هیچ گرفتێكی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی سعودیە نەبوو، بەوپێیەی هەردوكیان دوژمنی هاوبەش (سۆڤیەت) كۆیكردبوونەوە، بەڵام داگیركردنی كوەیت لە لایەن حكومەتی عێراق و هاتنی هێزی ئەمریكا و هاوپەیمانان بۆ وڵاتانی كەنداو بووە سەرەتای كۆتایهاتنی مانگی هەنگوینی بن لادن و حكومەتی سعودیە(11).

بن لادن تا ئەوكاتە هیچ پرۆژەیەكی جیهادی دژی ئەمریكا گەڵاڵە نەكردبوو، بەڵام لە دوای جەنگی كەنداو دوو خاڵ رۆڵی بینی لە وەرچەرخانی بن لادن بەرەو هەڵگرتنی پڕۆژەیەكی جیهادی جیهانی، ئەوانیش:

1- كاریگەربوونی بن لادن بە بیری جیهادی كە ئەندامانی گرووپە ئیسلامییەكانی جیهادی میسری هەڵیانگرتبوو لە ئەفغانستان بە هۆی تێكەڵاویان لەگەل بن لادن ئەو كاریگەرەییە دروستببوو.
2- بوونی هێزێكی بێشوماری ئەمریكی لە كەنداو و پشتیوانیكردنی ئەو هێزانە لە لایەن حكومەتی سعودیە و زانایانی ئەو وڵاتە، كە لە لایەن بن لادنەوە بە جۆرێك لە نەگونجاوی و دوڕوویی لێكدەدرایەوە، كە چۆن ئەو دەزگا ئایینیانە پشتگیری هێزی كوفر دەكەن لەسەر خاكی موسڵمانان. ئەمەش وای كرد بن لادن پێداچونەوە بە بیرۆكەكانیدا بكات كە پێشتر وا دەیڕوانیە دەسەڵاتدارانی سعودیە كە شەرعیەتێكی ئایینیان هەیە بەڵام دواتر ئەم دیدەی گۆڕا. بۆیە بن لادن بڕوای وابوو دوو رێگەی لەبەردەستە:

1- رووبەڕووبوونەوەی دەسەڵاتدارانی سعودیە و دەرخستنی دوڕوویی زانایان و لێسەندنەوەی شەرعیەت لە بنەماڵی ئال سعود.
2- لێدانی هێزەكانی ئەمریكا و خۆپاراستن لە بەرەنگاربوونەوەی ئال سعود، خۆ ئەگەر لە حاڵەتێكی وادا بنەماڵەی ئال سعود و زانایان پشتگیری بن لادن نەبن و لە بەرەی ئەمریكا بن، ئەوە هیچ شەرعیەتێكی ئایینیان نامێنی. بن لادن ئەمەی دووەمی هەڵبژارد(12).

كۆتا دەیەی سەدەی رابردوو رێكخراوی قاعیدە بە شێوەیەكی بەرفراوان كەوتە چالاكیی نواندن، چەندین لقی ئەو رێكخراوە لە وڵاتانی ئیسلامیی كەوتنە چالاكی نواندن، ئەمە وێرای ئەوەی چەندین گرووپی ئیسلامیی لە شوێنە جیاوازەكان پەیوەستبونی خۆیان بە شێوەی ئۆرگانی بەو رێكخراوەوە راگەیاند. رووداوی یانزەی سێپتەمبەر لە سەرەتای سەدەی نوێ وەرچەرخانێكی گەورەیە لە مێژووی رەوتی سەلەفی جیهادیی، هێرشی ئەمریكا بۆسەر هەردوو وڵاتی ئەفغانستان و عێراق، رووداوەكانی دواتر تا سەرهەڵدانی شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی، دواجاریش سەرهەڵدانی داعش (دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام) و راگەیاندنی خیلافەتێكی ئیسلامیی، چەندین وێستگەی هەستیارن لە مێژووی سەلەفی جیهادیی، كە كاریگەرییەكانی تا چەندین ساڵی تر بەردەوام دەبن، زنجیرەیەكی پێكەوەگرێدراوی ئەو ئاڵوگۆڕانەن كە بەسەر ئەو رەوتەدا هاتووە.

بنەما فیكرییەكانی سەلەفی جیهادیی

 تیۆرسێنانی سەلەفی جیهادیی، لە نووسینەكانیاندا بە شێوەیەكی بەربڵاو باسیان لە چەند بابەتێك كردوە كە وەكو بنەمای كاری خۆیان لێی دەڕوانن، ئەوەی زۆرترین مشتومڕی لای ئەوان دروستكردووە بابەتەكانی دەوڵەتی ئیسلامیی، دۆستایەتی  و دوژمنایەتی، تەكفیر، جیهاد و دارلكوفر و دارلئیسلامە، دەگونجێت ئەمانە وەكو بنەمای سەرەكی فیكری سەلەفی جیهادی لێی بڕوانرێـت كە كۆی بابەتەكانی تری لەژێردا پۆلێن دەكرێـت، لێرەدا هەوڵدەدەین كەمێك وردتر لەسەر ئەو چەمكانە بوەستین.

یەكەم: دەوڵەتی ئیسلامیی

 لە دیدی سەلەفی جیهادی، لەبەر رۆشنایی ئایەتی (يا اليها الذين امنوا اطيعوا الله وأطيعوا الرسول واولي الامر منكم ... النسا‌ء 59). گوێڕایەڵی كاربەدەست بەشێكە لە گوێڕایەڵی خوا و پێغەمبەر، گوێڕایەڵیش بەوە دەبێت كە دەوڵەتداری هەبێت، بی بوونی دەوڵەتی ئیسلامیی ئەو گوێڕایەڵییە نایەتەدی و مەبەستێكی گەورەی شەریعەت پەكیدەكەوێت(13)، دەوڵەتداری بەشێكی گەورەی ئیسلامە و وابەستەیە بە عەقیدەوە، لایەنە گەشاوەكانی ئایین كاتێك دەردەكەوێت كە دەوڵەت هەبێت و تێیدا شەریعەت پیادەبكرێـت(14).

(محەمەد عەبدوسەلام فەرەج) جەخت لەوە دەكاتەوە كە تەواوی موسڵمانان كۆكن لەسەر ئەوەی خیلافەتی ئیسلامیی فەرزێكی ئایینیە، دروستكردنی دەوڵەتی ئیسلامیی هەنگاوی یەكەم و بناغەی گێڕانەوەی خیلافەتی ئیسلامییە، هەر كەسێكیش بمرێت و بەیعەت لە گەردنیدا نەبێت (مەبەست بەیعەتدانە بە خەلیفەیەك) بە مردنێكی نەفامی مردووە، هەروەك لە فەرمودەی پێغەمبەردا (د. خ) هاتووە، بۆیە لەسەر تاكی موسڵمان پێویستە تەقەلای خۆی بدات بۆ گێرانەوەی خیلافەت تا بەر ئەو هەڕەشەیە نەكەوێت(15).

تیۆرسێنانی سەلەفی جیهادی پێیان وایە خوا بۆیە مرۆڤەكانی دروستكردوە تا بیپەرستن، ئەمەش بەوەدێتەدی كە دەوڵەتیان هەبێت و حاكمیەت بۆ شەرعی خوا بێت، ئایینداری بەرپابكات و پارێزگاری لە سنوورەكانی شەرع بكات، پێغەمبەرانیش لەوپێناوەدا نێردراون، بۆیە هەر سیستمێك لە سەر ئیسلام بنیادنەنرابێت بەتاڵە و شەرعییەتی نییە(16). ئەبو قەتادە فەلەستینی (عمر بن محمود) بە شێوەیەكی گشتیی باسی ئەو رێگەیە دەكات كە دەوڵەتی ئیسلامیی بەهۆیەوە دادەمەزرێت و دەڵێت "رێگەی نمونەیی بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلام رێگەی شەرعییە كە رێگەیەكی گەردونییە"، لە بواری كردەیشدا ئاماژە بەوە دەدات كە دەوڵەتی ئیسلامیی بە رێگەی جیهاد دادەمەزرێت، جگە لە لەوە شتێكی ئەوتۆ باس ناكات(17). (ئەبوبەكر ناجی) هاوڕای ئەبو قەتادە فەلەستینییە و جەخت لەوە دەكاتەوە كە دروستكردنی دەوڵەت دەبیت لە رێگەی هێزەوە بێـت، ئەمەش لەگەڵ سوننەتە گەردونییەكان تەبایە، لە مێژوی ئیسلامیدا بەهۆی هێزی چەكداری ئەوس و خەزرەجەوە توانرا دەوڵەتی مەدینە دامەزرێت. دەبێت ئێستا هەمان ئەزمون دووبارە بكرێتەوە و جیهاد ئەنجامبدرێت(18). 

هەندێك لە تیۆرسێنانی سەلەفی جیهادی ئەو میتۆدەیان تەبەنی كردوە كە لە كەلەپووری ئیسلامیدا باسوخواسی لەسەركراوە، ئاماژە بەوە دراوە كە زانایان كۆكن لەسەر ئەوەی سێ رێگەی شەرعی هەیە بۆ دانانی پێشەوای موسڵمانان (خەلیفە – سەرۆك) كە (ماوەردی  و جوەینی) لە كتێبەكانی خۆیان باسیان كردوە، ئەوانیش:

-       بەیعەتدانی ئەهلی حەلوعەقد كە كەسێك هەڵبژێرن شایستەی ئەوەبێت.
-       پێشەوای پێشوو كەسێك دیاری بكات تا دوای خۆی ببێتە خەلیفە، یان چەند كەسێك دەستنیشان بكات تا ئەهلی حەلوعەقد لەناو ئەوانەدا كەسێك دیاری بكەن.
-       زالبوون بەسەر دەسەڵاتدا لە رێگەی هێزەوە لە سەردەمی فیتنە و نەبوونی پێشەوا بۆ مسوڵمانان كە ئەهلی حەلوعەقد ناتوانن كەسێك دیاری بكەن، كەسێك بە هێز خۆی دەسەلمێنێت و بانگهێشتی موسڵمانان دەكات تا لە دەوری كۆببنەوە و بەیعەتی بدەنێ(19).

بەشێك لە گرووپە جیهادییەكانی عێراق بە ئیلهام وەرگرتن لەو میتۆدە، لە (2006) (دەوڵەتی ئیسلامیی عێراق)یان راگەیاند، كە بووە بناغە بۆ راگەیاندنی خیلافەتی ئیسلامیی لە (29 حوزەیرانی 2014) لە لایەن داعش (دەوڵەتی ئیسلامیی لە عێراق و شام)ەوە،

مەسەلەی حاكمیەتی خوا، سەلەفی جیهادیی زۆر جەختی لەسەر دەكاتەوە، بەلای ئەوانەوە حاكمیەتی خوا و جگە لە خوا هەیە، دەوڵەتی ئیسلامیی لە سەر بنەمای حاكمیەتی خوا  دادەمەزرێت و شەرعییەتی هەیە، ئەوانی تر كۆمەڵگەی نەفامین و تەكفیری دەكەن، ئەوان پێیانوایە دەستووری وڵاتان، سیستمە حوكمڕانیەكانیان، پەرلەمان، حیزب و دامەزراوەكانیان كافرن دەبێت كۆتاییان بێت و شەرعی ئیسلام جێبەجێبكرێـت، هەر بەشداریەكیش لەو جۆرە حوكمڕانیەدا كوفرە یان پشتگیریكردنی كوفرە(20).

دووەم: دۆستایەتی و دوژمنایەتی

 دۆستایەتی و دوژمنایەتی (الولاء والبراء) یەكێكە لەو بابەتانەی لای سەلەفی جیهادی پێوەری وابەستەبوونی كەس و گرووپەكان بە ئیسلامەوە دەردەخات، لە مێژووی ئیسلامدا خەوارج یەكەم گرووپن كە بابەتی دۆستایەتی و دوژمنایەتییان كردوەتە بەشێك لە عەقیدەی خۆیان، لەسەر ئەو بنەمایەش حوكمیان دەدا بەسەر دروستی ئیمانداری كەسەكان، بەمەش خەوارج دونیایەكیان دروستكرد كە بەسەر رەش و سپی دابەشكرابوو. دوای ئەوانیش گروویەكانی ئیبازی و شیعەكان هەمان عەقیدەیان پەیڕەوكرد(21).

دواتر لە قۆناغە جیاوازەكانی مێژووی ئیسلام زانایان لەو بارەوە شتیان نووسیوە، لە سەردەمی هاوچەرخیشدا زانایانی سەلەفی زۆر جەختیان لەسەر ئەو چەمكە كردوەتەوە، بە فەتواكانیان باسیان لە وردەكاری دۆستایەتی و دوژمنایەتی كردووە. بەڵام هیچ كام لەوانە لە چوارچێوە گشتیەكەی دەرنەچون، بە تایبەت زانا سعودیەكان كە پشتیولنی حكومەتی سعویە بوون، (جوهەیمان عوتەیبی) یەكەم كەس بووە كە بە شێوەیەكی ورد و لە چوارچێوە سیاسییەكەیدا باسی لەو چەمكە كردوە و بەسەر حكومەتی سعودیەدا چەسپاندویەتی، ئەو لە نووسینەكانیدا بە وردی باسی لەو چەمكە كردوە و دەڵێت "خوای گەورە نموونەی میللەتی ئیبراهیم (دینی ئیبراهیم) دەكاتە سەرمەشق بۆ موسڵمانان، كە ئایینێكە لەسەر بنەمای دۆستایەتی بۆ پەرستنی خوا و دوژمنایەتی بۆ هاوبەشیدانان بۆ خوا و هاوبەشدانەران و دژایەتیكردنیان دامەزراوە، بەمەش موسڵمانی راستەقینە و درۆینە لەیەكجودادەكاتەوە، بە جێبەجێكردنی ئەم لایەنەش نەبیت ئیسلام پیادەنابێت"(22).

جوهەیمان پێیوایە جێبەجێكردنی ئایینی ئیبراهیم كە لەسەر موسڵمانان پێویستكراوە شوێنپێی هەڵگرن بە سێ قۆناغ دەبێت:
1- خۆداڕنین لە هاوبەشیدان.
2- كۆچكردن بۆ شوێنێكی ئارام كە موسڵمانان لێی كۆبنەوە و ئایینداری تێدابكەن.
3- جەنگان لەپێناو سەرخستنی ئایین(23).

دوای جوهەیمان عوتەیبی، چەندین نووسەری سەلەفی جیهادیی، لەوانە: عەبدولقادر عەبدولعەزیز، ئەبو محەممەد مەقدیسی، ئەبو قەتادەی فەلەستینی، عەبدولمونعیم موستەفا حەلیمە، هانی سیباعی و ... تاد لەوبارەوە نووسیویانە، تەنانەت ئەیمەن زەواهیری نامیلكەیەكی تایبەتی لەو بارەوە نووسیوە لە ژێر ناوی (الولاء والبراء عقیدة منقولة وواقع مفقود) تێیدا پایەكانی دۆستایەتی و دوژمنایەتی باسدەكات و نەیارانی ئیسلامیی لە دیدی خۆیەوە پۆلێن كردووە.

بەلای ئەو تیۆرسێنانەوە دۆستایەتی و دوژمنایەتی یەكێكە لە پێوەرەكانی تاك و گرووپەكان بە ئیسلامەوە، ئەوان زۆر جەخت لەوە دەكەنەوە كە كام دەسەڵاتدار (تاغوت)ە و لە دین لایداوە و دەبێت خۆی لی بەری بكرێت و جیهادی لە دژ بكرێت، دەبێت موسڵمان دۆستایەتی ئەهلی یەكتاپەرستی بكات و خۆی لە تاغوت و دانەرانی یاسا دەستكردەكان بەدور بگرێت. لای زۆرێك لە تیۆرسێنانی سەلەفی جیهادیی بازنەی خۆبەریكردن بە شێوەیەك فراوانە هەموو ئەوانەی نەتەوەین، یان بێگانەن یا یاسای دەستكرد دادەنێن، یان بڕوایان بە دیموكراسی هەیە دەبێت خۆی لێی بەری بكرێـت، بەڵام ئەهلی یەكتاپەرستی لە گرووپێكی بچوكدا كورتهەڵدەهێن كە پێویستە دۆستایەتی بكرێن و سەربخرێن و جیهاد لە پاڵیاندا بكرێت(24). زۆرجاریش سەلەفی جیهادیی گرووپەكەی خۆیان بە كۆمەڵی رزگاربوو (طائفة المنصورة) ناودەبەن كە شایستەی ئەوەیە تاكی موسڵمان لە چواچێوەیدا تێبكۆشێت بۆ سەرخستنی ئیسلام(25).

سێیەم: تەكفیر

 مەسەلەی تەكفیر یەكێكی ترە لە بنەماكانی فیكری سەلەفی جیهادیی،، ئەوان زۆر بە ئاسانی نەیارانیان تەكفیر دەكەن، داعش وەكو نموونەیەكی كرداری سەلەفی جیهادیی كە خۆی وەكو دەوڵەتی ئیسلامیی ناوزەند دەكرد، بە وردی لەسەر چەمكی تەكفیر هەڵوەستەی كردبوو، لە دیدی داعشدا هەموو ئەو كەسانەی كە یارمەتی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی دەدەن لە هێرشكردنە سەر خیلافەتی ئیسلامی لە عێراق و شام، جا كۆمەڵ بن یان تاك ئەوا چونەتە ناو كوفرەوە و هەڵگەڕاونەتەوە لە ئیسلام، لەبەردەم دەوڵەتی ئیسلامیدا هیچ رێگەیەك نەماوە جگە لە شەڕكردن لەگەڵیان(26).

سەلەفی جیهادیی دیدێكی تەبەنی كردووە كە پێیوایە كافر خوێن و ماڵی موباحە بە هۆی كوفرەكەیەوە، خوێنی وەك خوێنی سەگ وایە، مەگەر بێتە ناو ئیسلام یان جزیە بدات و سەرشۆڕی بنوێنێت بۆ ئیسلام، هەموو كافرانی وڵاتانی رۆژئاوا و وڵاتانی عەرەبی هەمان حوكمیان هەیە، جیهاد لە دژیان واجبە، هۆكاری كوشتنیشیان شیرك و كوفرە، هەركەسێكیش لە ئیسلام بچێتە دەر بە هەمان شێوە خوێن و ماڵی موباحە(27).

لەبەر رۆشنایی ئەو تێزەدا، بەلای سەلەفی جیهادییەوە خەڵكی بۆ سێ گرووپ پۆلێن دەكرێن: موسڵمانێك كە خوێن و ماڵی پارێزراوە، ئەهلی زیمە كە سەرانە دەدەن، كافرێك كە سەرانە نادات خوێن و ماڵی موباحە بۆ مسوڵمانان و دەبێت جیهاد بەرامبەری بكرێت(28).

چوارەم: جیهاد

 تیۆرسێنانی سەلەفی جیهادیی پێیانوایە ململانێی حەق و باتڵ مێژوویەكی درێژی هەیە و لەگەڵ دروستبونی مروڤ و ژیانی لەسەر زەوی دەستپێكردوە و تا مرۆڤ مابێت بەردەوام دەبێت، لەوپێناوەشدا ئیسلام جیهادی پێویست كردووە تا ئایین بەرقەراربێت و هاوبەشیدانان نەمێنێت، ئەمەش لەبەر رۆشنایی ئایەتی (وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّىٰ لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ. (الانفال 39)(29).

وەك پێشتر ئاماژەی پێدرا حوكمكردن بەوەی خوا ناردویەتی بنەمای سەرەكی فیكری سەلەفی جیهادییە و لەسەر ئەوە دونیابینیان بنیاد دەنێـت كە بە جێبەجێكردنی شەریعەت ناودەبرێـت، لێرەوە مەسەلەی تەكفیر دێتەپێش، تەكفیری ئەوانەی حوكم بە یاساكانی جگە لە شەریعەت دەكەن، هەروەها تەكفیری ئەوانەی پێی رازین، پاشان تەكفیری ئەوانەی ئەوانەیان پێ كافر نییە، ئەو وڵاتانەش كە بەو یاسایانە حوكمڕانی دەكرێت دارلكوفرە و جیهادكردن دژیان واجبە فەرمانڕەواكانیش (تاغوت)ن، بۆیە بازنەی كوفر زۆر فراوانە، ئەمەش دەخوازێت كۆچ بكرێت و جیهاد راگەیەنرێـت، تا حوكمی ئیسلامی بەرقەراربكرێت و خیلافەتی ئیسلامی دروستبكرێت(30).

تەواوی تیۆرسێنانی سەلەفی جیهادیی لەسەر ئەوە كۆكن كە جیهاد لە رۆژگاری ئێستادا لەسەر هەموو موسڵمانان فەرزی عەینە وەكو نوێژ و رۆژوو، ئەوكەسەش نەتوانێت جێبەجێی بكات دەبێت ئامادەسازی بۆ بكات بە تایبەت راهێنانی سەربازی بكات و كۆچ بكات بۆ ئەو شوێنەی لەگەڵ هاوبیرەكانی دەتوانن پێكەوە جیهادی تێدا راگەیەنن(31).

گرووپەكانی سەلەفی جیهادیی، خۆیان وەك كۆمەڵی رزگاربوو ئەژمار دەكەن، ئەوكاتەی لە ناوچەیەك دەسەڵاتیان دەبێت خۆیان وەكو تاكە هێزی شەرعی دەناسێنن، بۆیە هیچ دوودڵ نین لەوەی هەر كەس و هێزێكی دەرەوەی خۆیان بە دەرچوو یان دوژمنی ئایینی ئیسلام ناوبەرن، هەروەك داعش لە ماوەی دەسەڵاتەكەی خۆیدا كردی، بەشێوەیەك تەنانەت ئەو گرووپە ئیسلامییانەش كە لەگەڵ بوچونی داعش نەبوون، یان ئامادەنەبوون بەیعەت بدەنە ئەبوبەكر بەغدادی و وەكو خەلیفە ئەژماری بكەن، ئەوا داعش داعش بە دەرچوو لە ئایین ناویبردوون و شەڕی لە دژیان راگەیاندوە(32).

پێنجەم: دارلكوفر و دارلئیسلام

 یەكێكی تر لە بنەما فیكرییەكانی سەلەفی جیهادیی دابەشكردنی جیهانە بۆ دارلكوفر و دارلئیسلام، لە دیدی ئەواندا ئەم پۆلێنبەندییە یەكێكە لە زانراوە روونەكانی ئایین و كۆچكردن لە دارلكوفرەوە بۆ دارلئیسلام ئەركێكی ئایینی بەردەوامە(33).

لە جیهانبینی ئەواندا، دارلئیسلام ئەو ناوچەیەیە كە حوكمی ئیسلامیی تێدا جێبەجێدەكرێت، بەڵام دارلكوفر هەر ناوچەیەكە كە حوكمی ئیسلامیی تێدا جێبەجێنەكرێت، لە سێ دۆخیشدا دارلئیسلام دەبێتە دارلكوفر ئەوانیش: ئەگر حوكمی كوفری تێدا جێبەجێبكرێت،، موسڵمانان تێیدا هەست بە  ئەمان نەكەن، ببێتە مەترسی بۆ سەر دارلئیسلام(34).

لای سەلەفی جیهادیی هەموو دارلكوفرێك خانەی جەنگە، مەگەر پەیمانێك لە نێوان ئەوان و موسڵمانان هەبێت. بنەڕەت لە پەیوەندی لە نێوان دارلكوفر و دارلیسلام جەنگە، دەبێت ئەوان ملكەچ بن بۆ حوكمی ئیسلام، هەموو زەوی هی خوای گەورەیە، هی كافر و بێباوەڕان نییە، ئیسلام ئەو دینەیە كە خوا پێی رازییە، نابێت خەڵكی سەرزەوی جگە لە ئیسلام شتێكی تر هەڵبژێرن، ئەوە حوكمی خوایە كێ رازییە ئەوەیە، كێش رازی نییە دۆزەخ فراوانە(35). ئەوان وای دەبینن كە كافران ئەگەر ئەهلی ئیسلام بە پەیمانێك پەنایان نەدان ئەوە لە هیچ شوێنێك سەر و ماڵیان پارێزراو نییە و كوشتنیان رەوایە، ئەمەش یەكێكە لە بنەڕەتەكانی ئیسلام(36).

بەڵام سەبارەت بە هەڵگەڕاوە، ئەوا بەلای سەلەفی جیهادییەوە تاوانی ئەوان لای خوا گەورەتر لە تاوانی كافری ئەسڵی، ئەوان دەبێت بكوژرێن ئەگەر نەگەڕێنەوە سەر ئیسلام، دروست نییە ئەمانیان بدرێتێ یان ئاگربەستیان لەگەڵ بكرێت، دیلەكانیان ئازاد ناكرێن، فیدیەیشیان لێوەرناگیرێـت، گۆشتی سەربڕاوی دەستیان ناخورێت، دروست نییە ژنخوازیان لەگەڵ بكرێت، هەرچیەك بن جیهادیان لە بەرامبەر دەكرێت و دەكوژرێن، تەنانەت ئەگەر پیر، ئافرەت، یان كوێریش بن(37).

 

بۆ داگرتن کلیکی ئێرە بکە

سەرچاوە و پەراوێز:
1- مجموعة من المؤلفین: السلفیة العالمیة، الحركات السلفیة المعاصرة فی عالم متغیر، حررە: رول مییر، ترجمة: محمد محمود التوبة، الشبكة العربیة للابحاث والنشر، بیروت، 2014، ل352.
2- سەرچاوەی پێشوو ل354.
3- ابو مصعب السوري: دعوة المقاومة الاسلامیة العالمیة، الجزء الثاني، نسخة الكترونیة، 2004" ل686.
4- اكرم حجازي: دراسات فی السلفیة الجهادیة، مدارات للابحاث والنشر، الطبعة الثالثة، القهرة 2012، ل37.
5- ئینتەرنێت، سایتی (www. ar.wikipedia.org).
6- مجموعة من المؤلفین: هەمان سەرچاوە، ل355.
7- ابو مصعب السوري: دعوة المقاومة الاسلامیة العالمیة، الجزء الثاني، ل691.
8- سەرچاوەی پێشوو، ل692- 693.
9- تاريخ الإخوان المسلمين في سوريا، ئینتەرنێـت، سایتی (www.ikhwanwiki.com).
10-ابو مصعب السوري: دعوة المقاومة الاسلامیة العالمیة، الجزء الثاني، ل697.
11-سەرچاوەی پێشوو، ل710.
12-سەرچاوەی پێشوو، ل712- 713.
13-دولة العراق الاسلامیة: إعلام الانام بمیلاد دولة الاسلام، دون سنة الطبع، نسخة الكترونیة، ل4.
14-عمر بن محمود أبو عمر: الجهاد والاجتهاد، تأملات في المنهج، دار البیارق، الطبعة الاولی، عمان1999، ل39.
15-محمد عبدالسلام فرج: الجهاد الفریضة الغائبة، دون سنة الطبع، نسخة الكترونیة، ل4.
16-دولة العراق الاسلامیة: هەمان سەرچاوە، ل8.
17-عمر بن محمود أبو عمر: هەمان سەرچاوە، ل198.
18-ابوبكر ناجی: ادارة التوحش، اخطر مرحلة ستمر بها الامة، مركز الدراسات والبحوث الاسلامیة، دون سنە الطبع، نسخة الكترونیة، ل99.
19-دولة العراق الاسلامیة: هەمان سەرچاوە، ل12.
20-محمد الطیار: اطر السلفیة الجهادیة في المملكة الاردنیة الهاشمیة، المكتب العربی للمعارف، القاهرة 2016. ل23.
21-مجموعة من المؤلفین: هەمان سەرچاوە، ل124- 125.
22-جهیمان بن سیف العتیبي: رفع الالتباس عن ملة من جعله الله إماما للناس، ئینتەرنێت، سایتی (www.ilmway.com)
23-سەرچاوەی پێشوو.
24-محمد الطیار: هەمان سەرچاوە، ل22.
25-عمر بن محمود أبو عمر: هەمان سەرچاوە، ل41.
26-بەڵگە روونەكان لە كافربوونی ئەو كەسەی یارمەتی خاچپەرستان دەدات لە دژی خیلافەتی ئیسلامیی، وەرگێڕانی: أبو عبدالله الشافعی، مكتبة الهمة، 1435 ك، نوسخەی ئەلیكترۆنی. ل56.
27-أبو جویریة الشامي: العملیات الاستشهادیة وأحكامها، دار الوفا‌ء 2016، نسخة الكترونیة، ل19- 20.
28-سەرچاوەی پێشوو، ل26.
29-عمر بن محمود أبو عمر: هەمان سەرچاوە، ل13.
30-معتز الخطیب: تنظيم الدولة الاسلامیة، البنیة الفیكریة وتعقیدات الواقع، من ملفات تنظيم الدولة الاسلامیة (النشأةە، التأثیر، المستقبل)، مركز الجزیرة للدراسات، 2014، نسخة الكترونیة، ل14.
31-محمد عبدالسلام فرج: هەمان سەرچاوە، ل18. عبدالقادر بن عبدالعزیز: العمدة في اعداد العدة للجهاد فی سبیل الله، مركز الایمان للاعلام الاسلامي، دون سنة الطبع، ل22. ابو مصعب السوري: دعوة المقاومة الاسلامیة العالمیة، الجزء الاول، نسخة الكترونیة، 2004، ل137. عمر بن محمود أبو عمر: هەمان سەرچاوە، ل306. هەندێك لەو كتێبانەی ئاماژەی پێدرا لەگەڵ چەند كتێبێكی تر میتۆدی خوێندنی بەشی تیۆرین لە فێرگە و سەربازگەی گرووپەكانی سەلەفی جیهادی و تاكی لەسەر پەروەردە دەكرێـت.
32-معتز الخطیب: هەمان سەرچاوە، ل12.
33-ابو عبدااله المهاجر: مسائل فی فقه الجهاد، دون سنە الگبع، نسخە الكترونیە، ل15- 16.
34-محمد عبدالسلام فرج: هەمان سەرچاوە، ل4.
35-ابو عبدااله المهاجر: هەمان سەرچاوە، ل23.
36-سەرچاوەی پێشوو، ل34.
37-سەرچاوەی پێشوو، ل34.

# سەلەفی